คนทำดีย่อมได้รับการยกย่องหรือได้รับรางวัลแห่งการทำดี คนชั่วต้องถูกประณามหรือคนกระทำผิดต้องถูกลงโทษ แต่โจรสลัดตามหัวเรื่องกลับได้รับรางวัล โจรสลัดที่ผู้เขียนจะกล่าวถึง คือ โจรสลัดทางชีวภาพหรือที่เรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า “Biopiracy” และรางวัลที่ได้คือรางวัลกัปตันฮุค (Captain Hook Awards)
ความหมายของ “โจรสลัดชีวภาพ” ที่นิยามโดย Rural Advancement Foundation International (RAFI) หมายถึง “ผู้ซึ่งใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อให้ตนได้สิทธิขาด เป็นเจ้าของ การใช้ประโยชน์ และควบคุมทรัพยากรชีวภาพและความรู้จากท้องถิ่นเกี่ยวกับเรื่องดังกล่าว และการใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญาเพื่ออ้างความเป็นเจ้าของ และควบคุมทรัพยากรชีวภาพและความรู้ ทั้งนี้โดยไม่คำนึงถึงการตอบแทนและการให้ความคุ้มครองต่อผู้ซึ่งสร้างนวัตกรรมนอกระบบ”
คุณวิฑูรย์ เลี่ยนจำรูญ กรรมการและเลขานุการมูลนิธิชีววิถีหรือไบโอไทย ได้ให้ความหมายของโจรสลัดชีวภาพว่า “บุคคลหรือองค์กรที่เข้ามาแสวงหาผลประโยชน์จากทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นโดยมิได้ขอรับอนุญาต และหรือมิได้แบ่งปันผลประโยชน์ที่ได้รับต่อผู้เป็นเจ้าของอย่างเป็นธรรม ทั้งนี้ โดยผู้ที่เข้ามาแสวงหาผลประโยชน์ดังกล่าวมักจะเป็นบรรษัทขนาดใหญ่ หรือหน่วยงานต่าง ๆ จากประเทศอุตสาหกรรม โดยที่ทรัพยากรชีวภาพที่ได้รับไปนั้นมักจะมีแนวโน้มว่าจะถูกนำไปจดสิทธิบัตรโดยเจ้าของทรัพยากรและความรู้ดั้งเดิมก็จะถูกกีดกันมิให้ได้ใช้ประโยชน์จากการพัฒนานั้นด้วย”
“รางวัลกัปตันฮุค” เป็นรางวัลแห่งความประจานที่มอบให้แก่โจรสลัดทางชีวภาพที่เที่ยวไปขโมยจดสิทธิบัตร ลิขสิทธิ์ สิทธิในพันธุ์พืช ตัวยาหรือภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ตัวเองไม่สมควรมีสิทธิ์ที่จะเป็นเจ้าของเอามาเป็นของตนเอง ซึ่งเรื่องแบบนี้เกิดขึ้นทั่วทุกประเทศในโลก เมื่อเอาผิดไม่ได้ก็มอบรางวัล (ประจานความผิด ความหน้าด้าน เห็นแก่ตัว ฉกฉวยประโยชน์) ให้เลย
รางวัลกัปตันฮุคดำเนินการโดยการรวมกลุ่มอย่างไม่เป็นทางการขององค์กรประชาชนที่ต้องการต่อสู้กับโจรสลัดชีวภาพ หากผู้อ่านท่านใดอยากทราบว่ามีใครได้รับรางวัลนี้บ้างสามารถดูได้จาก www.captainhookawads.org
ภูมิปัญญาท้องถิ่นมักไม่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร จะมีก็แต่บางครั้งที่บางประเทศจะมีการบันทึกในคัมภีร์แพทย์แผนโบราณ ภูมิปัญญาท้องถิ่นส่วนใหญ่มักเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตของผู้คนในชุมชน เป็นการสอนจากรุ่นลูกสู่รุ่นหลาน หรือชุมชนหนึ่งสู่อีกชุมชน ภูมิปัญญาท้องถิ่นยังถือว่ามีความสำคัญต่อคนในชุมชน เพราะถือว่าเป็นมรดกที่ตกทอดจากบรรพบุรุษสู่รุ่นลูกหลาน ด้วยเหตุที่ภูมิปัญญาท้องถิ่นมีคุณค่าและประโยชน์อย่างใหญ่หลวง บริษัทข้ามชาติที่มีเงินทุนต่างเล็งเห็นว่าภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับพันธุ์พืช สมุนไพรของชุมชนในท้องถิ่นต่าง ๆ มีประโยชน์อย่างมาก และชุมชนจะทราบคุณสมบัติ สรรพคุณของพันธุ์พืชสมุนไพรเป็นอย่างดี ก็มีการรวบรวมพันธุ์พืช สมุนไพรในประเทศกำลังพัฒนาไปทำการวิจัยผลิตเป็นยาสมัยใหม่ การวิจัยที่อาศัยความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนแบบดั้งเดิมถือว่าเป็นการประหยัดเวลาและค่าใช้จ่ายในการวิจัยด้วยที่ไม่ต้องไปเริ่มต้นนับหนึ่งใหม่ การกระทำนี้ถือว่าเป็นโจรสลัดทางชีวภาพที่กำลังลุกลามสู่ประเทศกำลังพัฒนาจนถือว่าเป็นการล่าอาณานิคมทางชีวภาพ (Biocolonalism)
ประเทศไทยถือเป็นประเทศกำลังพัฒนาประเทศหนึ่งที่อุดมสมบูรณ์ในด้านทรัพยากรชีวภาพและเต็มไปด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่นในแต่ละภาคที่มีความหลากหลาย ทำให้ประเทศไทยต้องประสบเคราะห์กรรมจากภัยคุกคามของโจรสลัดชีวภาพ เช่น บริษัทเครื่องดื่มสัญชาติอเมริกันนำเอาภูมิปัญญาไทยที่ได้จากการสกัดเปลือกมังคุดเพื่อเอาน้ำไปจดสิทธิบัตรเป็นเครื่องดื่มน้ำสกัดจากเปลือกมังคุด น้ำที่สกัดได้จากเปลือกมังคุดถือว่าเป็นยาสมุนไพรที่มีสรรพคุณในการต่อต้านเซลล์มะเร็ง ป้องกันตับเสื่อม ซึ่งถือว่าเป็นภูมิปัญญาไทยที่มีมาแต่โบราณ หรือบริษัทสัญชาติอเมริกัน (อีกแล้ว) นำข้าวของตนไปจดทะเบียนเครื่องหมายการค้าชื่อ “จัสมาติ (Jasmati)” เพื่อเลียนแบบข้าวหอมมะลิไทย (จัสมินไรซ์/Jasmine Rice)
รัฐบาลไทยควรตระหนักถึงการหลั่งไหลของบริษัทข้ามชาติที่ส่วนมากมักมุ่งกอบโกยผลประโยชน์และกระทำการเป็นโจรสลัดทางชีวภาพ บริษัทข้ามชาติเหล่านี้อาจแฝงในรูปของการให้ทุนวิจัยพันธุ์พืชพื้นเมืองหรือโครงการร่วมมือระหว่างประเทศที่ก่อตั้งโดยประเทศอุตสาหกรรม หน่วยงานไทยที่เกี่ยวข้องควรตรวจสอบสัญญาต่าง ๆ ให้ชัดเจนว่า จะทำให้ประเทศไทยต้องสูญเสียภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ได้จากพันธุ์พืช สมุนไพรหรือไม่ ควรปลูกฝังให้ชุมชนท้องถิ่นรู้จักกับทรัพย์สินทางปัญญา ส่งเสริมให้อนุรักษ์พันธุ์พืช สมุนไพร ให้รางวัลแก่ผู้คนในระดับชุมชนที่สามารถนำพันธุ์พืช สมุนไพรมาสังเคราะห์ให้เกิดสรรพคุณใหม่ ๆ เพื่อเป็นการต่อยอดให้ลูกหลานไทยในอนาคต และปลูกฝังให้เยาวชนรุ่นใหม่รู้คุณค่าและรู้สึกถึงความสำคัญที่ต้องสงวนรักษาไว้ซึ่งภูมิปัญญาท้องถิ่น การหลั่งไหลของวัฒนธรรมของประเทศอุตสาหกรรมอาจทำให้เยาวชนรุ่นไม่ใหม่ตระหนักในเรื่องเหล่านี้
