ข่าวจับแพะ จับผิดตัว ปรากฏให้เห็นตามสื่อต่าง ๆ บ่อยครั้ง สะท้อนให้เห็นถึงความไม่ยุติธรรมในกระบวนการยุติธรรมของไทย
ยังมีอาชีพแปลกอีกอาชีพที่ซ้ำเติมภาพลักษณ์ของกระบวนการยุติธรรมไทย คือ “รับจ้างติดคุก” การติดคุกทำให้ขาดอิสรภาพ ขาดโอกาสทางสังคม หางานยาก เมื่อพ้นโทษ
แต่ทำไมยังมีผู้ที่ต้องการประกอบอาชีพเช่นนี้
ทุกสังคมล้วนมีความเลื่อมล้ำ เช่นเดียวกับสังคมไทย มีทั้งคนมีฐานะ คนหาเช้ากินค่ำ คนยากไร้ที่บางคนไม่มีแม้แต่ที่จะซุกหัวนอน ค่ำไหนนอนนั่น หรือที่เรียกว่า “คนเร่ร่อน”
เพราะช่องว่างในสังคมมีมาก คนเร่ร่อนบางคนไม่มีทางเลือก หากมีใครยื่นข้อเสนอให้ เพื่อที่จะได้มีเงินประทังชีวิต แม้จะเป็นเงินจำนวนไม่มากนัก ข้อเสนอเช่นนั้น อาจเป็นสิ่งดีที่สุดสำหรับพวกเขา
นั่นคือ การรับจ้างติดคุก ที่ผู้ยื่นข้อเสนอไม่ต้องถูกจองจำอิสรภาพ แต่มีตัวแทนที่จะรับโทษแทน โดยแลกกับเงินจำนวนหนึ่ง สำหรับผู้ให้ข้อเสนอถือว่าไม่มาก และคุ้มค่าเมื่อแลกกับการที่ไม่ต้องรับโทษ ไม่ต้องเสียอิสรภาพ ไม่ต้องเสียประวัติอาชญากร
ข้อหาที่ผู้กระทำผิดตัวจริง จะจ้างให้คนอื่นติดคุกแทน มักจะเป็นข้อหาที่มีอัตราโทษไม่สูง เช่น ข้อหาจำหน่ายซีดีลามกอนาจาร ข้อหาเล่นการพนัน แต่บางครั้งจะเป็นข้อหาที่อัตราโทษสูง ผู้รับจ้างติดคุกจะไม่มีโอกาสล่วงรู้อัตราโทษที่ร้ายแรงก่อน
ผู้รับจ้างติดคุกรายหนึ่งในคดีจำหน่ายซีดีลามกอนาจาร ได้เปิดเผยว่า มีคนมาจ้างและให้ทำทีถือถุงซีดีวิ่งไปวิ่งมา หลังจากนั้นตำรวจจะจับกุม เมื่อไปถึงสถานีตำรวจ ตำรวจได้ขอดูบัตรประจำตัวประชาชน เพื่อสอบปากคำ ต้องแสดงให้ตำรวจดู และให้การรับสารภาพ ตำรวจจะควบคุมตัวไว้ที่สถานีตำรวจ เพื่อรอส่งตัวไปศาล ในชั้นศาลผู้ว่าจ้างจะหาคนมาประกันตัว ค่าจ้างที่ผู้รับจ้างติดคุกอยู่ที่หลักพัน
สำหรับข้อหาการพนัน ผู้รับจ้างติดคุกอีกรายได้เปิดเผยว่า ทางบ่อนการพนันจะส่งคนมารับตัว เพื่อให้ไปที่บ่อนที่มีอุปกรณ์การพนันพร้อม และจะได้รับเงินสดติดตัว และให้ทำทีเล่นการพนัน เมื่อตำรวจมาจับกุมไปสถานีตำรวจ ให้เอาเงินสดนั้นชำระค่าปรับ ส่วนที่เหลือถือเป็นค่าจ้าง อยู่ประมาณ 2-3 พันบาท
เหตุผลของการรับจ้างติดคุกทั้งสองกรณี ต่างพูดเป็นเสียงเดียวกันว่า“ถ้าไม่ทำ แล้วจะหาอะไรมาเลี้ยงท้อง”
คนเร่ร่อนในกรุงเทพฯ จำนวนไม่น้อยที่มีภูมิลำเนาอยู่ต่างจังหวัด เมื่อเข้ามากรุงเทพฯหวังจะได้งานทำ แต่หางานไม่ได้ อยากจะกลับบ้าน แต่กลับไม่ได้ เพราะอาจรู้สึกอาย บางรายอาจขอทาน บางรายอาจหาของเก่า ถ้าเป็นผู้หญิงบางรายต้องให้บริการทางเพศอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้
การที่ไม่ได้ประกอบอาชีพ ไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง ทำให้เมื่อกระทำผิดและรับสารภาพ สังคมส่วนมากจะสรุปว่า น่าจะกระทำผิดจริง ถือว่าเป็นการเอาผลประโยชน์จากคนที่ด้อยโอกาสทางสังคม และเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างหนึ่ง ที่มองว่าคนเร่ร่อนเป็นเพียงวัตถุที่ไร้ศักดิ์ศรีและความเป็นมนุษย์ ที่สามารถควบคุมได้
มีผู้ที่รับจ้างติดคุกบางรายที่ไม่ได้รับค่าจ้างตามจำนวนที่ตกลง หรือต้องถูกจำคุกนานกว่าที่ตกลง เพราะผู้ว่าจ้างชำระค่าปรับช้า ทำให้ต้องถูกกักขังแทนค่าปรับนานขึ้น หรือเหตุการณ์ไม่เป็นเหมือนเช่นผู้ว่าจ้างบอก
กรณีของผู้ต้องขังชายรายหนึ่งที่ติดคุกอยู่แล้ว และใกล้พ้นโทษได้มีคนมาว่าจ้างให้ติดคุกแทนผ่านทางภรรยา ภรรยาผู้ต้องขังรายนี้เปิดเผยว่า ผู้มาว่าจ้างเป็นถึงตำรวจ ให้ติดคุกแทนในคดีลักลอบตัดไม้พยุง โดยบอกว่า คดีนี้หากรับสารภาพจะมีโทษจำคุกเพียงไม่กี่เดือน ผู้ต้องขังและภรรยาเห็นว่าไหน ๆ อยู่ในคุกอยู่แล้ว ยอมติดต่ออีก 4 เดือน และตกลงรับค่าจ้าง 200,000 บาท ถือว่าค่าตอบแทนเหมาะสมกับการถูกจองจำต่อ ทั้งผู้ต้องขังยังมีโรคประจำตัวที่ต้องได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง จึงต้องการเงิน แต่เหตุการณ์กลับตรงกันข้าม คือ ได้รับค่าจ้างเพียงแค่ 100,000 บาท ที่เหลือกลับได้ทีละพันสองพันบาทเพียงไม่กี่ครั้ง และเมื่ออัยการส่งฟ้องศาลและรับสารภาพ ศาลพิพากษาจำคุก 9 ปี รับสารภาพโทษจึงเหลือครึ่งหนึ่ง คือ จำคุก 4 ปี 6 เดือน
คดีลักลอบตัดไม้พยุงนี้ เกิดขึ้นเมื่อเดือนเมษายน พ.ศ. 2558 ในจังหวัดมุกดาหารที่เกี่ยวข้องกับนักธุรกิจที่มีชื่อเสียง คดีรับจ้างติดคุกแทนคดีนี้ ชี้ให้เห็นว่า การรับจ้างติดคุกแทน ต้องมีข้าราชการบางคนที่รู้เห็นเป็นใจ
สอดคล้องกับบทสัมภาษณ์ของ ผู้ต้องขังรายหนึ่งในอีกคดีที่โดนข้อหาในคดีอาญา “เจ้าหน้าที่กับเพื่อนนักโทษถามว่า ทำไมไม่ยอมจ่ายเงินเรื่องจะได้จบๆ ถ้าจ่ายเงินแต่แรกเรื่องก็ไม่ยาวขนาดนี้ …”
ยิ่งชี้ชัดว่า เกิดความอยุติธรรมตั้งแต่จุดเริ่มต้นของกระบวนการยุติธรรม
ปัญหานี้ถือเป็นปัญหาระดับประเทศที่จะต้องนำไปสู่การปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมในเร็ววัน
คนรับจ้างติดคุกแทนร้อยทั้งร้อยไม่มีความรู้ และความเข้าใจกฎหมาย คิดว่าเมื่อถูกจับและชำระค่าปรับหรือติดคุก หรือมีคนมาประกันตัว เรื่องจะจบลง ความเป็นจริงแล้วหลังจากประกันตัว คดียังไม่จบ หรือแม้จ่ายค่าปรับยังคงเสียประวัติ และที่สำคัญ ผู้รับจ้างติดคุกแทน มีความผิดฐานแจ้งความเท็จต่อเจ้าพนักงาน ความผิดฐานเบิกความเท็จ อัตราโทษจำคุกอาจสูงกว่าโทษที่รับจ้างติดคุก
การรื้อฟื้นคดีขึ้นพิจารณาใหม่ เป็นไปได้ยากเพราะถือว่า ผู้รับจ้างติดคุกมีส่วนร่วมในการกระทำความผิด
แนวทางการแก้ปัญหาการรับจ้างติดคุก คือ ต้องขจัดปัญหาความเลื่อมล้ำทางสังคมให้น้อยที่สุด เชื่อว่าทุกคนสามารถมีส่วนในการแก้ไขได้ โดยไม่เอารัดเอาเปรียบจากผู้ด้อยโอกาสทางสังคม ทั้งผู้ที่ปฏิบัติหน้าที่ในกระบวนการยุติธรรมต้องปฏิบัติหน้าที่ของตนอย่างสุจริต
